Remmittanos Informatticos - Cosas de Sardinna
 

 

     

Francesco Ignazio Mannu
de Ozieri

Su Patriottu Sardu
a sos Feudatarios
 

 
Procurad'e moderare,
Barones, sa tirannia,
Chi si nono, po' vida mia,
Torrades a pe's in terra!

Decclarada es' giaj sa gherra
Contra de sa prepotentzia,
Incomintza' sa passensia
In su pobulu a mancare.

Mirade ch'est'atzendende
Contra de bois su fogu;
Mirade chi no e' zogu
Chi sa cosa andat 'e veras;

Mirade chi sas aeras
Menathana temporale;
Zente cunsizzada male,
Iscurtade sa 'oghe mia.

No apprettedas s'isprone
A su poveru runzinu,
Si non' in mesu caminu
S'arrempellat appuradu;

Minzi ch'es lanzu e cansadu
E no nde pode' prusu;
Finalmente a fundu in susu
S'imbastu nd'hat a ghettare.

Su pobulu chi in profundu
Letargu fi' sepultadu,
Finalmente despertadu,
S'abbizza' ch'est in cadena,

Ch'ista' suffrende sa pena
De s'indolentzia antiga:
Feudu, lezze inimiga
A bona filosofia.

Che ch'esseret una inza,
Una tanca, unu cunzadu,
Sas biddas hana donadu
De regalu o a benedissione;

Comente unu cumone
De bestias Berveghinas
Sos homines e femėnas
Han bendidu cun sa cria.

Pro pagas mizas de liras,
E tale olta pro niente,
Isclavas eternamente
Tantas pobulassiones,

E migliares de persones
Servint a unu tiranu.
Poveru generu humanu,
Povera sarda zenia!

Deghe o doighi familias
S'han partidu sa Sardigna,
De una manera indigna
Si nde sun fattas pobiddas;

Divididu s'han sas biddas
In sa tzega antighidade:
Perō sa presente edade
Lu pensat rimediare.

Nasche' su Sardu soggettu
A milli cumandamentos:
Tributos e pagamentos
Chi faghet a su Segnore

In bestiamen e laore
In dinari e in natura;
E paga' pro sa pastura,
E paga' pro laorare.

Meda innantis de sos feudos
Esistiana sas biddas,
Et issas fini pobiddas
De saltos e biddattones.

Comente a bois, Barones,
Sa cosa anzena es passada?
Cuddu chi bos l'ha' dada
Non bos la podia' dare.

No es mai presumibile
Chi voluntariamente
Happa' sa povera zente
Zedidu a tale derettu;

Su titulo ergo est'infettu,
De infeudassione,
E i sas biddas reione
Tenen de l'impugnare.

Sas tassas in su prinzipiu
Esigiazis limitadas,
Dae pustis sunu istadas
Ogni die aumentende,

A misura chi creschende
Sezis andados in fastu,
A misura chi in su gastu
Lassezis s'economia.

No bos balet allegare
S'antiga possessione;
Cun minettas de presone,
Cun castigos e cun penas,

Cun zippos e cun cadenas,
Sos poveros ignorantes,
Derettos esorbitantes
Hazis fortzadu a pagare.

A su mancu s'impleerent
In mantenner sa giustissia,
Gastighende sa malissia
De sos malos de su logu;

A su mancu disaogu
Sos bonos poterant tenner,
Poterant andare e benner
Seguros per i sa via.

Es cussu s'unicu fine
De ogni tassa e derettu,
Chi seguru, e chi chiettu
Sutta sa lezze si vivat;

De custu fine nos privat
Su Barone pro avarissia.
In sos gastos de giustissia
Faghe' solu economia.

Su primu chi si presentat
Si nominat offisiale,
Fatta' bene o fatta' male
Basta non chirche' salariu:

Procuradore o Notariu,
O camareri o lacaju,
Sia' murru o sia' baju,
E' bonu pro guvernare.

Basta chi preste sa manu
Pro fagher crescher sa rčnta,
Basta' chi fatta' cuntenta
Sa buscia de su Segnore;

Chi aggiuet a su fattore
A crobare prontamente,
E s'algunu es renitente
Chi l'iscat esecutare.

A boltas, de podattariu,
Guverna' su cappellanu
Sas biddas cun una manu
Cun s'attera sa dispensa.

Feudatariu, pensa,
Chi sos vassallos non tener
Solu pro crescher sos benes,
Solu pro l'iscorzare.

Su patrimoniu, sa vida,
Pro difender, su villanu
Con sas armas a sa manu
Chere' ch'iste' notte e die;

Giā ch'hat a esser gasie,
Proite tantu tributu?
Si non si nd'hat haer fruttu
Es locura su pagare.

Si su Barone non faghet
S'obligassione sua,
Vassallu, de parte tua,
A nudda ses obbligadu;

Sos derettos ch'ha' crobadu
In tantos annos passados,
Sunu dinaris furados
E ti los deve' torrare.

Sas rentas servini solu
Pro mantenner cicisbeas,
Pro carrozzas e livreas,
Pro inutiles servissios,

Pro alimentare sos vissios,
Pro giogare a sa bassetta,
E pro poder sa braghetta
Fora de domo isfogare.

Pro poder tenner piattos,
Bindighi e vinti in sa mesa,
Pro chi potta' sa marchesa
Sempre andare in portantina;

S'iscarpa istrinta, mischina,
La faghet andare a toppu,
Sas pedras punghene troppu
E non pode' camminare.

Pro una littera solu
Su vassallu, poverinu,
Faghe' dies de caminu
A pe', senz'esser pagadu,

Mesu iscurzu e isporzadu,
Espostu a dogni inclemenzia;
Eppuru tene' passienzia,
Eppuru deve'cagliare.

Ecco comente s'implea
De su poveru su suore!
Comente, Eternu Segnore,
Suffrides tanta ingiustissia?

Bois, Divina Giustissia,
Remediade sas cosas,
Bois, da ispinas, rosas
Solu podides bogare.

O poveros de sas biddas,
Trabagliade, trabagliade
Pro mantenner in zittade
Tantos caddos de istalla,

A bois lassan sa palla,
Issos regoglin su ranu:
E pensan sero e manzanu
Solamente a ingrassare.

Su Segnor Feudatariu
A sas undighi si pesa':
Da e su lettu a sa mesa,
Da e sa mesa a su giogu:

E pustis, pro disaogu
Andat a cicisbeare;
Giompid'a iscurigare:
Teatru, ballu, allegria.

Cantu differentemente
Su vassallu passa' s'ora!
Innantis de s'aurora
Giā es bessidu in campagna;

Bentu o nie in sa muntagna,
In su paris, sole ardente.
O poverittu! Comente
Lu podet agguantare?

Cun su zappu e cun s'aradu
Pelea' tota sa die;
A ora de mesu die
Si ziba' de solu pane.

Mezzus paschidu e' su cane
De su Barone, in zittade,
S'es' de cudda calidade
Chi in falda solen portare.

Timende chi si reforment
Disordines tantos mannos,
Cun manizzos et ingannos
Sas Cortes hana impediu;

Et isperdere han cherfidu
Sos patrizios pius zelantes,
Nende chi fin petulantes
E contra sa Monarchia.

Ai cuddos ch'in favore
De sa patria han peroradu,
Chi s'ispada hana 'ogadu
Pro sa causa comune,

O a su tuju sa fune
Cherian ponner, meschinos!
O comente a Giacobinos
Los cherian massacrare.

Perō su Chelu ha' difesu
Sos bonos visibilmente,
Atterradu ha' su potente,
Ei s'umile esaltadu.

Deus, chis 'es declaradu
Pro custa patria nostra,
De ogn'insidia bostra
Isse nos hat a salvare.

Perfidu Feudatariu!
Pro interesse privadu
Protettore declaradu
Ses de su Piemontesu.

Cun issu ti fist'intesu
Cun meda fazilidade;
Isse pā pada in zittade,
E tue in bidda a porfia.

Fi' pro sos Piemontesos
Sa Sardigna una cuccagna;
Che in sas Indias d'Ispagna
Issos s'incontrant inoghe;

Nos alzaia' sa 'oghe
Finzas unu camareri;
O plebeu o cavaglieri,
Si deviat umiliare.

Issos da e custa terra
Ch'hana 'ogadu miliones
Benian senza calzones
E si nd'andaian gallonados.

Mai ch'esserent istados
Chi ch'hana postu su fogu!
Malaitu cuddu logu,
Chi creia' tale zenia!

Issos inoghe incontrāna
Vantaggiosos imeneos
Pro issos fin sos impleos,
Pro issos fin sos onores,

Sas dignidades mazores
De cheia, toga e ispada:
E a su Sardu restāda
Una fune a s'impiccare.

Sos disculos nos mandāna
Pro castigu e curressione,
Cun paga e cun pensione,
Cun impleu e cun patente.

In Moscovia tale zente
Si mandat a sa Siberia,
Pro chi morza' de miseria,
Perō no pro guvernare.

Intantu in s'Isula nostra
Numerosa giuventude
De talentu e de virtude
Oziosa la lassāna:

E si alguna nd'impleanāna
Chircaian su pius tontu,
Pro chi lis torrat a contu
Cun zente zega a trattare.

Si in impleos subalternos
Algunu Sardu avanzāda
In regalos no bastāda
Su mesu de su salariu,

Mandare fi' nezessariu
Caddos de casta a Turinu,
E bonas cassas de binu,
Muscadellu e malvasia.

Tirare a su Piemonte
Sa prata nostra e i s'oro
Es de su governu insoro
Massima fundamentale.

Su Regnu, ande' bene o male,
No lis importa niente,
Antis, creen incumbeniente
Lassarelu prosperare.

S'Isula hat arruinadu
Custa razza de bastardos;
Sos pivilegios sardos
Issos nos hana leadu,

Da e sos Archivios furadu
Nos hana sa mezzus pezzas,
E che iscritturas bezzas
L'has hana fatta' bruiare.

De custu flagellu, in parte,
Deus nos ha' liberadu;
Sos Sardos ch'hana 'ogadu
Custu dannosu inimigu;

E tue li ses amigu,
O sardu Barone indignu;
E tue ses in s'impignu
De nde lu fagher torrare!

Pro custu, iscaradamente,
Preigas pro Piemonte,
Falzu! Chi portas in fronte
Su marcu de traitore;

Fizas tuas tant'honore
Faghent a su furisteri,
Mancari sia' basseri,
Basta chi Sardu no sia'.

S'accas'andas a Turinu,
Inie basare dčs
A su Ministru sos pes,
E ater su ..., giā m'intendes,

Pro ottenner su chi pretendes
Bendes sa patria tua,
E procuras forsi a cua
Sos Sardos iscreditare.

Sa buscia lassas inie,
Et in premiu nde torras
Una rughitta in pettorras,
Unu giae in su traseri;

Pro fagher su quarteri
Sa domo has arruinadu,
E titulu has acchistadu
De traitore e ispia.

Su Chelu no lassa' sempre
Sa malissia triunfare;
Su mundu dee' reformare
Sas cosas ch'andana male;

Su sistema feudale
Non pode' durare meda,
Custu bender pro moneda
Sos Pobulos, dee' sensare.

S'homine chi s'impostura
Haia' giā degradadu,
Pare' chi a s'antigu gradu
Alzare cherfa' de nou;

Pare' chi su rangu sou
Pretenda s'humanidade ...
Sardos mios, ischidade
E sighide custa ghia.

Custa, pobulos, e' s'ora
D'estirpare sos abusos!
A terra sos malos usos,
A terra su dispotismu!

Gherra, gherra a s'egoismu,
E gherra a sos oppressores,
Custos tirannos minores
Es prezisu umiliare.

Si no, calchi die a mossu
Bo nde segade' su didu:
Como ch'e' su filu ordidu
A bois toccat a tessere;

Minzi chi poi det essere
Tardu s'arrepentimentu;
Cando si tene' su bentu
Es prezisu bentulare.

 

 

 
 

Custa cantone est connotta in tottu sa Sardinna
sende istada sempere cantada commente un'ispessie de menetha de sos mischinos contra sos meres; mascammente sas ideolozzias de manca, in sas urtimmas deghenas de annos, si 'nd'hana 'attu un'istendardu.
Su chi est curiosu este chi s'auttore est mortu meda primma de sas ideas de Marx et Engels.
Tocat de si ammentare, donzia manera, chi in peri tottu sas viddas sa zente fidi dividida in "sennores" et "vassallos" assummancu vintzas a sos annos Sessanta.
In d'unu logu meda connottu, una vidda in cue colan tottus sos chi zirana sa Sardinna, si una pira, mancari chin su 'erme, diat corrughere dae su carru de sos sennores, sos piloccos chi la colliana lis daban surras a fuste po' non che torrezzene a si permittere.
In cussos matessi temposo, in cussa vidda sa zente buffaiat abba de bartzas (inuve buffan sas bestias) et si che moriat de maladias de poberidade.
In atteras viddas, sos sennores teniana una ispessie 'e derittu de si che ponnere in cresia sas cadiras issoro, chin d'unu cappithaleddu po' si ch'imbenuccrare, et de che las serrare a cadena po' non bi si sedere sos atteros; natturalmente, sos sennores si poniana addaennantis de s'artare, sos vassallos a segus.

Chircammus azzudu po' che traduire custa fammosa cantone in ingresu et in atteras limbas, si si podede. Est meda importante chi un'obbra chei custa pothad'esser cumpresa dae sos istranzos.
Si nos podiedes azzudare, nazzennolu commo in
posta eletronica

 

Copyright Š 1998-2005 Remmittanos Informatticos
Tottu sos derittos chistidos - All rights reserved