Remmittanos Informatticos - Cosas de Sardinna
  

 

       
   

Demetrio URRU DELIGIA

Emigranti gavoesi
(1909)

Istade atentamente unu mommentu
Pro bos nàrrer commente est s'Argentina
Unu chi in logu sou hat s'ammentu
Deppet torrare inìe a sa meschina
Ch'est de sos castigados su cuntentu
et de cussos fammosos sa ruina.
Consolu de Cordesse Mattulone
E de me cun carch'attera pessone.

Giuanne Antoni Sedda cun Corria
Custu mundu si l'hana acconnortau
Pera Lavra, Zuzzurru, Antoni Cau
Lis s' Ammerica una maladìa
Pereddu Satta cun Rocca Mattia
Han Deus et terra frastimmau
Frades Dettoris cun frades Ginesos Dettori Ginesu
Mancu tra issos si suni cumpresos.

Frades Porcos, sos fizzos de Cicheddu Porcu
Cun sos fradiles s'hana fattu una cosa
Maneri cun Gungui et cun Pereddu
Accattadu han sa terra fortunosa
Merotto cun sos fizzos de Calleddu
Suni gasi, ne' patini nen gosa(n)
Segnores, printzippales, caballeri(s)
Paren remitanos d'Oniferi.

Micheli Lai cun frades Cadone Cadoni
Su chi l'est s'iberru l'est s'istìu
Sarbadore e Luisi pro su tiu (Tiu Mameli)
Suni bettende sa maledissione
Bezzos pizzinnos a unu cheddone
Torrare cherene a s'appoderiu
Gavini Porcu cun dispiaghere
Est bettende sa curpa a sa muzzere.

Frades Urru iscriene in paperi
Chi santu non de tenen in favore
Massimamente su frade minore
Mai non bessit dae vagabunderi
Bainzu Ibba cun Zua Costeri
Como lis est sanau donzi dolore.
Zuseppe Sedda Piras ch'est resortu
Pro torrare in Sardigna menzus mortu.

Zuanne Sedda Piras cun Ghiddisu
Mancu lischin a ue si retira
Ziccu Zurru cun su tiu s'aira
Chi non torrat prus a su paisu
Tottus los giughen a beffa e a risu
Cun d'una sacchittedda tira-tira
Bobore Sedda cun Carulos Cidu
Chenza pregare su chelu s'hana bidu.

Frades Sanna sa sorte hana accattau
Zizzu Zedde Marrazzu puru assai
Su peus ch'istat Cosomo Garau
Ca' non bidet sa terra d'Ollollai
A Lillore li narat su connau
Est fattende dinare cantu mai
Chi preparet berbeghes e cuile
Ei sas terras de su Sorradile.

Lillore, Zurru e sos de Capu Lai
Pera Cidu, Antoniccu tottu impare
De cussos non bos potto ispiegare
Non nd'happo bidu ne' goi ne' gai
Marcello istat chircande su babbai
Consolu non nde podet accattare
Sempre Cosomo Sedda a mente sana
Margherita reina italiana.

Antoni Marche, Giuanne Antoni Lai Marchi
Cando torran den'esser cun s'aneddu
Giuanne Marche e Paulu Piseddu
Solu in fagher siendas han fissadu
Antoni Nonne puru est consoladu
Peri in ruina han postu a Cicconeddu
Grillu, Zuseppe Mura tott'impare
Sun dotados si poden medagliare.

Frades Zeddas cun Sarbadore Lai Zedda
A su Sutta-Prefettu han maleittu
Don Dominigu Dore cun Zurrittu
Sos prinzipales ponene in guai
Su fizzu de Lunesu narat gai
Si mi nan a boste' happo merìttu
Franciscu Sedda bonu e amorosu
L'hat iscrittu a su tiu un'adiosu.

Giumpaule Ibba nat de prontu
Lassade a contu meu sos terrenos
Cosomo Cidu sos meres anzenos
Cando bi torrat los ponet a montu
Ambos Dominicheddu e Predu Contu
De pratta e oraria sunis prenos
Giuanne Lizza su vagabunderi Deligia De Ligia
Si meritat sa rughe 'e cavalleri.

Zua Sedda e su fizzu commo s'hana
Sa mala sorte chi a issos hat giuttu
A pustis b'hat Pera cun Giuanne Buttu
Presumin chi possedin ma non nd'hana
Zuseppe Lai in custa terra istrana
A fundu de su fossu si ch'est ruttu
Giuanne Mattu e su sou carrale
Sunis pranghende 'e su matessi male.

Frades Piras Giuanne e Andriolu
Sa vida sun passende in abollottu
Sos de Cantoni Marche gasi e tottu
Tra issos si pranghene su dolu
Imbezzes Boeleddu solu solu
Tottus los leat a unu viottu
Luisi Buttu e Fancello Badore
Non tenen in sa conca malumore.

Si Zuasantu Cuccui e Zua Pira
Giughen cambiadu pilu e manta
Sos Lucchettes cun Soru Cinquanta Lucchette
Imbusachende soddu giughen ira
Frades Mattos non tenent una lira
Tottus sunis torrados a sa santa
E Zua Podda e Boboreddu Satta
Commo sun disizzende sa patata.

Giuvanne Pira Boe cun Poddeddu Podda
Sunis passende sa vida allegramente
Zeres cudd'isfrontadu ite accidente
Fabbrican cun Gua unu casteddu
Sarbadore Coanu a su foeddu
Si la campuzzat discretamente
E Giuanne Cuccui e Soru Canzu
Han sa provvista e soddos de avanzu.

Trist'Agostinu Zedda chi hat promittu
Cun milli zuramentos in carrela
Cando morta che biet a Michela
Torrat però de esser poverittu
Tottus cantos sos fizzos de Bruschittu
Ponen de allegria una pandela
Mitri Sedda e Giuseppe fradile
Sunis imparende su modu civile.

Zua Cualbu si girat in tundu
Proite s'accattat in posizione
Curreli nat cun bastante resone
Su nasu in culu ponemi Remundu
Pera Soru e Larentu vagabundu
Bos declaran diversa chistione
A Dominicu Soru ite fortuna
Cambiados sun sos astros e i sa luna.

Giuanne Pira Sedda est mesu tristu
L'hat su frade minore ruinadu
Franziscu Pira nd' est torradu
Si no, l'haiat fattu s'acquistu
Nde chere nudda chi miglionistu
Innantis de un'annu est passadu
E Gavinu Garau cun grandesa
Nde rifiutat de sa nobilesa.

Ziccu Lai e Pirisi pro sa pruna
Suni de su bighinau su reposu
Pera Coi soe mesu dubbiosu
Chi l' andet in derettu sa fortuna
Sos de Luisu Lai tott'ind'una
Custu logu pro issos est famosu
Giuanne Soru e Zua Manetta
Sa domo issoro est sigura cumpletta.

Custu declaro cun mente ladina
E limba veramente liberale
Sun chentubintises in su totale
Sos chi partidos suni in s' Argentina
Non chirco differente raighina
Solu sos de Gaboi naturale
Est custu su totale in sa Comuna
Si mind'hat olvidadu est pro fortuna.

Como chi happo finidu su cantare
E faeddadu senza aer reselu
Si binda maccu mandademichelu
Si cherides sienda acquistare
Ma sos bonos lassadelos istare
Ch'est pro sos castigados custu chelu
Ca' s'America est tottu a su travessu
Formada solu pro unu iscunfessu.

Pro finire sa cantone happo accabbadu
Cun faeddu sinceru e de importu
Certos de' narrer chi conto su tortu
Ma prestu l'hana a bider approvadu
E s'in deo contende happo isbagliadu
Ponner sa bida mia so' resortu
Maccos, tontos, guastos chi non sana(n)
Mandade in custa terra americana.

Demetrio Urru Deligia de Gavoi - Buenos Aires, Trivulas 1909


 
   

MITTRI URRU LIZZAS (1885-1932) dae minore si ch'est modiu a s'Argentina. No ischìada nen iscrìere nen léghere, però nos hat torradu vessos a bortas meda poetticos, a bortas prenos de ispiridu suppra de sas peleas de sos emmigrados. Commente Tiu Buttu, 'udi mastru 'erreri.

Ghiradu a bidda in su Treghi, galu si nde méntovat po' s'abbilidade sua improvisende in gara; sos betzos si ch'ammentan puru de carchi 'esta de carrasecare, assumancu fintzas a cando non si ch'este irmalavidadu in su Trinta.

Custa innoghe a suppra este una sighìda 'e ottadas chi narat, chin lummenes (o crobbes) verdederos, de sa gommunidade gavoesa ("sa Comuna") in Arzentina. Parede a sa primma tottu unu grustiu de novas dae s'atteru Continente, et azzes vidu chi in donzi' vessu v'este in tres o battoro paragulas s'istoria de una fammilia, a bortas de prur de una; imbetzes b'est meda de prusu de custu.

B'este s'istoria dramatica de s'emigratzione, b'este un'ala de s'istoria de meda parte de sa Sardinna. Et cust'istoria est 'atta de medas cosa: b'est chie si ch'isperdet sa vida ('ide) b'est puru chie si che trazzat s'ira contra sa terra sua ('ide) poitte l'had'iscatzadu o po' atteras resones.

In su narrere commente in d'una littera a sos de vidda itt'este sutzedende in cue, Urru Lizzas deppede astringhere in d'unu vessu su chi abbarrada de tottu su peleare distante de sa pessone, commente una fottograffia; u commente una lappide.

Gai cada vessu, cada cummentu est chei una perda 'e tumba, chin d'una iscritta supra 'e tottu una vida: "... presumin chi possedin ma non nd'hana".
Fortzis, po' medas de sos gavoesos mentovados non nd'est abbarradu prus de custas rimmas.

Tzertu chi menzus meda dìad'essere a che connoschere sas pessones po' che cumprendere tottu sos sentidos chi bi suni a sutta de sos vessos: commente sutzedit sempere in sas biddas, cadaunu jughet sas suas proppias maneras et imbissios, et sos vessos che la cucùtzana "innossentemmente" in carchi manera nande de fattos. Non paret beru chi nande de cada fammilia su poeta no' happet sinzadu in d'unu nudda sa pessone u sa fammilia.

Però su matessi si cumprendet chi su poetta tenet pietade, afettu, alligresa, ammistade po' sos gavoesos de inìe, et nos las faghet intendere a nois puru, pustis de noant'annos et in d'un'attera conditzione. Mancari, sos emmigrados che las cumprendene prus apprestu de chie s'est'abbarradu in bidda

(Sos de vidda, po' veridade, nde teniana tot'un'attera consideratzione).

Cust'obbra puru, la connoschimmus po more de Pier Gavino Sedda et Pasquale Maoddi de sa Biblioteca Comunale de Gavoi, chin sa collaboratzione de Christophe Thibadeau (unu frantzesu chi abbitat in Gavoi, inuve lu mùttini “Gristolu”) chi l’hana posta in d’unu libbru importante, “E su fodde lis sérvit de sonette”, essìu in su 86.
Dae su tribballu issoro, ammus pòttiu connòschere s'arte de sos poettas gavoesos, dae su Settighentos addaennatis, chi medas ammentos de sa nosta traditzione orale; a sos chircadores de Gavoi, commente a tottus sos chi sàrvana su chi est in perégulu de colare irmentigadu, cherimmus mandare unu “gràssias” chi essit derettu dae coro.

 

Copyright © 1998-2005 Remmittanos Informatticos
Tottu sos derittos chistidos - All rights reserved